لاکتیک اسید و کاربرد آن در محصولات بهداشتی
لاکتیک اسید چیست و چرا در محصولات بهداشتی استفاده می‌شود؟
اسید لاکتیک (Lactic Acid) یکی از شناخته‌شده‌ترین اسیدهای لایه‌بردار خانواده آلفاهیدروکسی‌اسیدها (AHA) است که از تخمیر لاکتوز (قند شیر) به دست می‌آید. درواقع اسید لاکتیک با کاهش چسبندگی بین سلول‌های مرده سطح پوست، به‌طور ملایم سبب لایه‌برداری پوست و فعال شدن چرخه بازسازی سلولی می‌شود. افزون بر این، اسید لاکتیک به دلیل ساختار منحصربه‌فرد خود، رطوبت را جذب می‌کند و به‌عنوان یکی از اجزای طبیعی فاکتور مرطوب‌کننده (NMF) پوست عمل کرده و شادابی و لطافت پوست را افزایش می‌دهدبه همین دلایل، استفاده از اسید لاکتیک در لوسیون شوینده، تونرها، سرم‌ها، کرم‌ها و بسیاری از محصولات مراقبت پوست محبوب و مؤثر ارزیابی می‌شود.
لاکتیک اسید چیست؟ منشأ، ساختار و خواص شیمیایی
اسید لاکتیک با فرمول شیمیایی C₃H₆O₃ (یا ۲-هیدروکسی‌پروپانوئیک اسید) یک اسید ضعیف و ارگانیک است .اسید لاکتیک به‌طور طبیعی در محصولاتی مانند شیر، ماست و دیگر لبنیات تخمیری وجود دارد و علت طعم ترش آن‌ها به همین اسید نسبت داده می‌شود. اولین بار دانشمند سوئدی کارل ویلهلم شیله (1780) موفق به استخراج اسید لاکتیک از شیر ترش شد.
ساختار ویژه اسید لاکتیک باعث می‌شود که این ترکیب آبدوست، آب موجود روی پوست را جذب و در خود نگه دارد. به‌عنوان مثال، سدیم لاکتات (نمک اسید لاکتیک) بخشی از فاکتور مرطوب‌کننده طبیعی پوست است و ساختار منحصر به‌فرد آن امکان اتصال مولکول‌های آب را فراهم می‌کند و پوست را به‌شدت هیدراته می‌نماید بنابراین، علاوه بر اثرات لایه‌برداری، اسید لاکتیک یک آبرسان قوی نیز محسوب می‌شود.
چگونه لاکتیک اسید از محصولات لبنی به مواد آرایشی رسید؟
در گذشته، پوست را به‌صورت طبیعی با مواد تخمیری و میوه‌ها لایه‌برداری می‌کردند. اسید لاکتیک یکی از این ترکیبات تاریخی است. به عنوان مثال، روایت است که کلئوپاترا، ملکه مصر، هر روز در شیر ترش (ماستابه) حمام می‌کرد تا پوستی لطیف و جوان داشته باشد، زیرا می‌دانست اسید لاکتیک موجود در آن پوست را روشن و شفاف می‌کند. با گذشت زمان و پیشرفت علم، روش‌های صنعتی جایگزین منبع مستقیم لبنی شدند.
مکانیزم عملکرد لاکتیک اسید روی پوست
اسید لاکتیک مانند دیگر آلفاهیدروکسی‌اسیدها با کاهش pH سطح پوست و اختلال در اتصالات بین سلول‌های کراتینه، موجب جدا شدن لایه شاخی و ریزش سلول‌های مرده می‌شود به بیان دیگر، محیط اسیدی لاکتیک اسید سبب ضعیف شدن پیوندهای بین سلول‌های مرده سطح پوست (دسموزوم‌ها) شده و فرایند پوسته‌ریزی طبیعی را تسریع می‌کند.
عملکرد سلولی و تأثیر بر چرخه بازسازی پوست
علاوه بر تأثیر فیزیکی روی لایه شاخی، اسید لاکتیک تأثیرات زیستی نیز بر سلول‌های پوست دارد. با لایه‌برداری سطح پوست، سلول‌های جدید پدیدار می‌شوند این امر در نهایت باعث ضخیم‌تر شدن لایه درمیس و بهبود سفتی و حجم پوست می‌شود.همچنین لایه‌برداری شیمیایی تا حدودی التهاب مزمن پوست را کاهش داده و جذب بهتر مواد مغذی را تسهیل می‌کند.
مهم‌ترین فواید لاکتیک اسید برای پوست
اسید لاکتیک مجموعه‌ای از فواید مهم را برای پوست به همراه دارد که عبارتند از:
لایه‌برداری ملایم و شفاف‌سازی پوست
لاکتیک اسید با تضعیف پیوندهای بین سلول‌های مرده پوست، آن‌ها را از سطح پوست جدا می‌کند و کمک می‌کند لایه جدید، صاف‌تر و درخشان‌تر نمایان شود. این اثر لایه‌برداری باعث کاهش تیرگی‌های سطحی و بهبود یکنواختی رنگ پوست می‌شود.
آبرسانی قوی و تحریک تولید سرامید
برخلاف بسیاری از لایه‌بردارها که خشک‌کننده هستند، لاکتیک اسید یک مولکول آبدوست است. ساختار ویژه آن موجب جذب مولکول‌های آب به پوست می‌شود و همچنین با تحریک سنتز سرامیدها، سد چربی-آبی پوست را تقویت می‌کند. نتیجه این اقدامات افزایش رطوبت عمقی پوست و کاهش تبخیر رطوبت از سطح پوست است. به همین علت، محصولاتی مانند لوسیون بدن حاوی اسید لاکتیک به‌عنوان رطوبت‌رسانی مؤثر شناخته می‌شوند.
کاهش لک‌ها و ملاسما و جای جوش
اسید لاکتیک با مهار آنزیم‌های دخیل در ملانین‌سازی، در کاهش رنگدانه‌های تیره پوست مؤثر است. همچنین لایه‌برداری مداوم موجب کاهش یکنواختی جای جوش‌ها و لکه‌های ناشی از التهاب پوستی می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند این اسید می‌تواند شدت لک‌های سطحی را کاهش داده و فرایند بازسازی لکه‌ها را تسریع کند. به این ترتیب، در درمان ملاسما، تیرگی‌های کشاله ران یا زیر بغل و جای جوش موثر است.
کاهش خطوط ریز و چروک‌های سطحی
تحریک سنتز کلاژن و افزایش ضخامت اپیدرم توسط لاکتیک اسید، باعث کاهش ظهور خطوط ریز می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که استفاده منظم از محصولات حاوی حدود ۱۰٪ اسید لاکتیک می‌تواند بهبود سفتی و ضخامت پوست را در پی داشته باشد و ظاهری جوان‌تر ایجاد کند. البته نتایج این تأثیرات ضدپیری در استفاده بلندمدت و دوزهای مناسب دیده می‌شوند.
بهبود سد دفاعی پوست و تعادل فلور میکروبی
اسید لاکتیک به افزایش تولید سرامیدها کمک کرده و در بازسازی سد چربی-آبی پوست نقش دارد. این سد محافظ طبیعی، رطوبت پوست را حفظ کرده و مانع نفوذ عوامل مضر می‌شود. افزون بر این، اسید لاکتیک بخشی از محیط اسیدی طبیعی پوست است که رشد باکتری‌های مفید را تقویت و از تکثیر باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند. به عبارت دیگر، حضور اسید لاکتیک باعث حفظ تعادل میکروبی و کاهش التهاب پوست شده و از این طریق به سلامت کلی آن کمک می‌کند.
به طور خلاصه، اسید لاکتیک ترکیبی چندکاره است که علاوه بر لایه‌برداری پوست، آبرسانی، کاهش لک و تقویت سد دفاعی را به‌صورت همزمان انجام می‌دهد. همین چندجانبه بودن و ملایمتِ نسبیِ این اسید نسبت به سایر AHAها سبب شده بسیاری از متخصصین پوست و کاربران، لاکتیک اسید را جزء ترکیبات «هوشمندانه» برای مراقبت از پوست حساس و ظریف بدانند.
کاربردهای لاکتیک اسید در محصولات آرایشی و بهداشتی
اسید لاکتیک به دلیل خواص بیان‌شده، به انواع محصولات پوستی افزوده می‌شود. برخی کاربردهای متداول آن عبارتند از:
سرم‌ها و محلول‌های لایه‌بردار
بسیاری از سرم‌ها یا محصولات تخصصی لایه‌بردار (پیلینگ شیمیایی خانگی) حاوی درصدهای ۵ تا ۱۲ درصد اسید لاکتیک هستند. این سرم‌ها با نفوذ سطحی خود، سلول‌های مرده را از بین برده و پوست را روشن می‌کنند.
کرم‌ها و مرطوب‌کننده‌ها
غلظت اسید لاکتیک در کرم‌ها و لوسیون‌های صورت و بدن معمولاً پایین است (معمولاً زیر ۵٪) و هدف اصلی آن‌ها هیدراتاسیون و نرمی پوست است. این محصولات به ملایمت پوست را لایه‌برداری کرده و در عین حال با افزایش رطوبت، از خشکی و کشیدگی آن جلوگیری می‌کنند
تونرها و ماسک‌ها
در بسیاری از تونرهای لایه‌بردار و ماسک‌های شفاف‌کننده (از جمله ماسک‌های شنی یا ورقه‌ای) از اسید لاکتیک استفاده می‌شود. درصد اسید در این محصولات معمولاً بین ۵ تا ۱۰ درصد است تا با مصرف چندبار در هفته، پوستی صاف و شاداب حاصل شود. تونرهای اسیدی معمولاً پس از شستشو روی پوست استفاده می‌شوند تا براحتی سلول‌های مرده را جدا کنند. ماسک‌های شبانه یا ورقه‌ای حاوی اسید لاکتیک نیز با توقف روی پوست زمان کافی برای اثرگذاری طولانی‌تر فراهم می‌آورند.
محصولات ویژه پوست حساس، خشک و دهیدراته
به لطف ملایمت و آبرسانی ویژه لاکتیک اسید، بسیاری از برندها در محصولات مخصوص پوست‌های خشک و حساس از این ترکیب بهره می‌برند. مثلاً سرم‌های لاکتیک اسید با pH حول ۳.۸ برای پوست‌های خشک توصیه شده‌اند و ترکیبات آرام‌بخش در کنار آن‌ها قرار می‌گیرد تا التهاب احتمالی کمینه شود. همچنین متخصصان پوست معمولاً مصرف اسید لاکتیک را در برنامه مراقبت پوست‌های چرب و حساس به صورت گام‌به‌گام و با احتیاط توصیه می‌کنند.
نکات مهم در انتخاب و مصرف لاکتیک اسید
برای استفاده ایمن و مؤثر از محصولات حاوی اسید لاکتیک، موارد زیر را در نظر بگیرید:
غلظت‌های مجاز برای مصرف خانگی
در محصولات آرایشی و بهداشتی خانگی معمولاً غلظت اسید لاکتیک تا ۱۰٪ مجاز است. محصولات با غلظت بالاتر (تا ۳۰٪) اثر لایه‌برداری قوی‌تری دارند ولی استفاده از آن‌ها عموماً باید تحت نظر پزشک یا در کلینیک صورت گیرد
پوست مناسب برای استفاده از لاکتیک اسید
به‌طور کلی لاکتیک اسید برای انواع پوست مناسب است، اما به‌خصوص برای پوست‌های حساس، خشک و دهیدراته گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود.
عوارض احتمالی و روش صحیح استفاده
در کنار مزایای متعدد، آگاهی از عوارض احتمالی و رعایت نکات ایمنی بسیار مهم است:
حساسیت به نور خورشید
لایه‌برداری شیمیایی با اسید لاکتیک پوست را نسبت به اشعه ماوراءبنفش حساس‌تر می‌کند. در حقیقت تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از لاکتیک اسید می‌تواند احتمال آسیب پوست توسط آفتاب را افزایش دهد و این حساسیت ممکن است تا چند هفته پس از قطع مصرف ادامه یابد. بنابراین در زمان استفاده از محصولات حاوی اسید لاکتیک باید از کرم ضدآفتاب با SPF 30 یا بالاتر حتماً در طی روز و حتی روزهای ابری استفاده کرد.
تحریکات و قرمزی اولیه
در روزهای نخست مصرف اسید لاکتیک ممکن است پوست کمی قرمز، حساس یا دچار احساس سوزن‌سوزن شدن خفیف شود. این واکنش معمولاً موقتی است و به‌مرور با افزایش مقاومت پوست کاهش می‌یابد.
آیا لاکتیک اسید باعث جوش می‌شود؟
بر خلاف تصور برخی، اسید لاکتیک باعث ایجاد جوش نمی‌شود. بلکه به دلیل خاصیت لایه‌برداری خود، منافذ پوست را تمیز کرده و از ایجاد جوش‌های جدید جلوگیری می‌کند. همچنین خواص ضدعفونی‌کننده خفیف آن، التهابات ناشی از جوش را کاهش می‌دهد. به‌هرحال در مراحل ابتدایی مصرف ممکن است جوش‌های ریز (پاک‌سازی شده یا اصطلاحاً «پالایش» پوست) ظاهر شود که نشان‌دهنده افزایش گردش سلولی و دفع ضایعات است؛ پس از مدتی این موضوع رفع می‌شود و پوست شفاف‌تر می‌شود.
جمع‌بندی
چرا لاکتیک اسید یک انتخاب هوشمندانه است؟
در یک نگاه کلی، اسید لاکتیک ترکیبی چندکاربردی و در عین حال ملایم است که همزمان می‌تواند چندین خواص ضروری را به پوست برساند. این اسید با لایه‌برداری ملایم سلول‌های مرده، باعث شفافیت، کاهش لک سطحی و افزایش گردش سلولی می‌شود. از سوی دیگر توانایی بالای آن در حفظ و جذب رطوبت، جلوگیری از خشکی پوست و تقویت سد دفاعی را فراهم می‌کند. همچنین تحقیقات نشان داده‌اند که در غلظت‌های مناسب، لاکتیک اسید می‌تواند سفتی پوست را افزایش داده و چین و چروک‌ها را کاهش دهد. به طور خلاصه، اسید لاکتیک یک AHA ملایم، مرطوب‌کننده و روشن‌کننده است که پوستی صاف، یکنواخت و جوان‌تر برای شما به ارمغان می‌آورد. استفاده منظم و صحیح از این ترکیب باعث می‌شود شما از فواید چندگانه آن بهره‌مند شده و انتخاب هوشمندانه‌ای برای روتین مراقبت از پوست خود داشته باشید.