معرفی شی باتر و کاربرد آن در محصولات بهداشتی
شی باتر چیست و چگونه تولید می‌شود؟
شی‌باتر (Shea Butter) یا «کره شیا» یک روغن گیاهی طبیعی است که از مغز میوه‌ی درخت شیا (Vitellaria paradoxa) در آفریقا استخراج می‌شود.واژه «کره» به این دلیل است که شی‌باتر در دمای معمولی به شکل جامد و کرمی است و با دمای بدن ذوب می‌شود. بومیان آفریقا برای تهیه‌ی سنتی آن، مغز دانه‌های شیا را می‌جوشانند یا آسیاب می‌کنند تا روغن از بافت‌ها جدا شود. سپس پس از سرد شدن، لایه‌ای از چربی نرم (کره) روی سطح آب جدا شده و جمع‌آوری می‌شود.
در بسیاری از مناطق روستایی آفریقا، کره شیا در قالب‌های بزرگ بسته‌بندی شده و به بازار عرضه می‌شود. این ماده منبع درآمد ارزشمندی برای زنان آفریقا محسوب می‌شود و به آن لقب «طلای زنانه» داده‌اند.
ترکیبات موثر موجود در شی باتر
شی‌باتر ترکیبی غنی از مواد مغذی است. مهم‌ترین اجزا به صورت خلاصه عبارتند از:
اسیدهای چرب ضروری
اولئیک، استئاریک، لینولئیک و پالمتیک (حدود ۸۵-۹۰٪ ترکیب چربی آن)
ویتامین‌های A و E
آنتی‌اکسیدان‌های قوی که به حفظ سلامت و ترمیم پوست کمک می‌کنند. برخلاف کره کاکائو، کره شی حاوی ویتامین A بوده و درصد بیشتری اسیدهای چرب دارد.
ترکیبات غیرصابونی
مانند تری‌ترپن‌ها (بتا‌آمی‌رین و نظایر آن)، استرول‌ها و اسید سینامیک.این ترکیبات ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدان هستند.
آلانتوئین و فیتواسترول
ترکیبات طبیعی مرطوب‌کننده و ترمیم‌کننده‌ی پوست.
مزایای شی باتر برای پوست
شی‌باتر فواید متعددی برای پوست دارد، از جمله:
آبرسانی و مرطوب‌کنندگی طبیعی
اسیدهای چرب شی‌باتر با تشکیل یک لایه‌ی محافظ روی پوست، مانع تبخیر سریع آب شده و رطوبت را در پوست نگه می‌دارند. در نتیجه پوست شاداب‌تر و مرطوب‌تر می‌شود.
ضد التهاب و تسکین‌دهنده
ترکیبات ضدالتهابی موجود در شی‌باتر (مانند اسید سینامیک و تری‌ترپن‌ها) می‌توانند قرمزی و تورم ناشی از تحریکات پوستی را کاهش دهند. به‌همین دلیل برای التیام التهاب‌های خفیف (مثلاً آفتاب‌سوختگی یا تحریک پوستی) مفید است.
آنتی‌اکسیدان قوی
ویتامین‌های A و E شی‌باتر با خنثی کردن رادیکال‌های آزاد از آسیب به سلول‌ها جلوگیری کرده و فرایند پیری پوست را کند می‌کنند.این امر به کاهش چین و چروک و حفظ شادابی پوست کمک می‌کند.
ترمیم‌کننده اگزما و خشکی
تحقیقات نشان داده‌اند کرم حاوی شیا‌باتر تا حد زیادی علایم اگزما را بهبود می‌دهد. شیا‌باتر باعث نرمی و بهبود سد پوستی شده و التهاب اگزمای پوستی را کاهش می‌دهد.
ضد آفتاب طبیعی
شی‌باتر دارای ضریب حفاظتی حدود SPF ۳-۴ است، لذا تا حدی از پوست در برابر آسیب خورشید محافظت می‌کند (هرچند نباید جای کرم ضدآفتاب مناسب را بگیرد).
ایمن و غیرتحریک‌کننده
برخلاف بعضی چربی‌ها، شی‌باتر عملاً محرک شیمیایی یا بوی تندی ندارد. اکثر افراد بدون مشکل از آن استفاده می‌کنند. (آلرژن‌های گیاهی شی‌باتر بسیار اندک است، بنابراین برای بسیاری حتی کسانی که آلرژی به مغزها دارند نیز بی‌خطر است.)
مزایای شی باتر برای مو
شی‌باتر علاوه بر پوست، برای موها نیز مفید است:
نرم‌کنندگی و درخشش
این کره طبیعی به ساقه‌ی مو نفوذ کرده و آن را نرم و صاف می‌کند، در نتیجه موها شاداب و درخشان به نظر می‌رسند. به‌واقع، شی‌باتر یک نرم‌کننده‌ی مو قوی محسوب می‌شود.
کاهش وز و فر
با ایجاد لایه‌ای نازک روی تار مو، فرخوردگی‌ها و گره‌های مو را کاهش می‌دهد. این خاصیت به‌ویژه برای موهای فر یا خشک مفید است.
تسکین پوست سر
خواص مرطوب‌کنندگی و ضدالتهابی شی‌باتر خارش و خشکی پوست سر (مثلاً در درماتیت یا شوره) را تسکین می‌دهد.بسیاری افراد از آن برای کاهش تحریک‌های خفیف پوست سر استفاده می‌کنند.
تقویت ساقه مو
اسیدهای چرب و ویتامین‌های موجود در شی‌باتر، به تقویت ساختار مو کمک کرده و مانع شکنندگی و دوشاخه شدن مو می‌شوند در مطالعه‌ای مشخص شد حدود ۴۶٪ کاربران برای «نرم کردن» و ۴۰٪ برای «مرطوب‌کنندگی» مو از شی‌باتر استفاده می‌کنند و حدود ۲۹٪ آن را برای تقویت رشد مو می‌پسندند.
خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی شی باتر
شی‌باتر حاوی ترکیبات غنی‌ای است که خاصیت ضدالتهاب و آنتی‌اکسیدانی دارند. به‌طور مثال:
ضد التهاب
تری‌ترپن‌ها و اسید سینامیک موجود در شی‌باتر می‌توانند مسیرهای مولکولی التهاب (مثل NF-κB) را مهار کرده و تولید آنزیم‌های التهابی مانند COX-2 و iNOS را کاهش دهنداین اثر به کاهش تورم و التهاب در پوست کمک می‌کند.
آنتی‌اکسیدان
ویتامین‌های A و E و دیگر ترکیبات فنلی شی‌باتر با خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد، از آسیب اکسیداتیو سلول‌های پوستی جلوگیری می‌کننداین محافظت سلولی به حفظ طراوت و جوانی پوست بسیار کمک می‌کند.
شی باتر برای درمان مشکلات پوستی
از شی‌باتر برای مدیریت برخی مشکلات پوستی استفاده می‌شود:
اگزما و درماتیت
شواهد بالینی نشان می‌دهد کرم‌های حاوی شی‌باتر می‌توانند به‌خوبی علائم اگزما (احساس خشکی، قرمزی و خارش) را کاهش داده و عملکرد سد محافظ پوست را بهبود دهند.
خشکی شدید و ترک‌ها
در شرایطی مثل آب و هوای خشک زمستانی یا شستشوی مکرر، پوست دست و پا دچار ترک می‌شود. شی‌باتر به‌عنوان یک آبرسان طبیعی قوی، به ترمیم و مرطوب نگه‌داشتن این نواحی کمک می‌کند.
التهاب سطحی و سوختگی‌های خفیف
استفاده موضعی شی‌باتر میتواند التهاب ناشی از خراش‌های جزیی یا آفتاب‌سوختگی‌های سطحی را تسکین دهد (هرچند تحقیقات در مورد سوختگی شدید متفاوت است).
لکه‌های پوستی و جای جوش
مرطوب‌کنندگی عمیق و تغذیه سلولی حاصل از شی‌باتر به بهبود ظاهر جای جوش و لکه‌های ملایم کمک می‌کند.
شما می توانید از محصولاتی که این ماده در ترکیبات آن وجود دارد نیز استفاده کنید.(به عنوان مثال لوسیون روشن کننده درمافیل) وجود شی‌باتر در این لوسیون باعث حفظ رطوبت طولانی‌مدت، ترمیم ترک‌های سطحی و محافظت نسبی پوست در برابر اثرات مخرب نور خورشید می‌گردد.
نحوه استفاده صحیح از شی باتر
برای بهره بردن از فواید شی‌باتر، می‌توانید مراحل زیر را دنبال کنید:
پوست/مو را تمیز کنید: ناحیه مدنظر (صورت، بدن یا مو) را با آب و شوینده مناسب شسته و خشک کنید.
آماده‌سازی: مقدار کمی کره شیا (مثلاً به اندازه‌ی یک نخود) را بین دستان خود بمالید تا با حرارت دست نرم و شفاف شود.
اعمال: به آرامی کره شیا را روی پوست یا ساقه‌ی مو پخش و ماساژ دهید. برای پوست، استفاده روی پوست کمی مرطوب (مثلاً بلافاصله بعد از دوش) جذب بهتری ایجاد می‌کند. برای مو، ابتدا روی انتهای مو بمالید و سپس به سمت ریشه ببرید.
زمان قرارگیری: اجازه دهید حداقل ۱۵-۲۰ دقیقه (یا تا چند ساعت برای تغذیه عمیق‌تر) روی پوست یا مو باقی بماند تا مواد فعال جذب شود. برای موهای خشک یا آسیب‌دیده می‌توانید به عنوان ماسک مو از آن استفاده کنید.
شستشو (اختیاری): اگر شی‌باتر به صورت ماسک مو به کار رفته، پس از مدت دلخواه (مثلاً ۲۰-۳۰ دقیقه) موها را با شامپوی ملایم شستشو دهید.
تنظیم مقدار: تنها مقدار کمی شی‌باتر لازم است. مصرف بیش از حد باعث احساس چربی و سنگینی می‌شود. می‌توانید از ترکیب آن با سایر روغن‌های گیاهی (مانند آرگان یا جوجوبا) نیز استفاده کنید تا جذب تسهیل شود.
تست حساسیت: قبل از اولین مصرف، مقداری از محصول را روی ناحیه‌ی کوچکی از پوست امتحان کنید تا از عدم بروز واکنش حساسیتی اطمینان حاصل شود.
عوارض احتمالی و نکات مهم پیش از استفاده
شی‌باتر برای اکثر افراد بی‌خطر است، اما چند نکته را در نظر داشته باشید:
منافذ مسدود نمی‌کند اما : برخی متخصصان هشدار می‌دهند افراد با پوست خیلی چرب یا مستعد آکنه بهتر است با احتیاط استفاده کنند، چون چربی زیاد آن ممکن است در برخی موارد جوش ایجاد کندبرای پوست‌های حساس، ابتدا تست آستانه را انجام دهید.
حساسیت لاتکس: اگر به لاتکس حساسیت دارید، از شی‌باتر خام پرهیز کنید، چون نمونه‌های خام حاوی مقادیر کمی لاتکس هستند نمونه‌های تصفیه‌شده معمولاً ایمن‌ترند.
محدوده سنی: استفاده موضعی شی‌باتر برای بزرگسالان مناسب است. برای کودکان یا نوزادان، بهتر است قبل مصرف با پزشک مشورت شود.
نگهداری: شی‌باتر را در جای خشک و خنک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری کنید. اکثر انواع طبیعی ماندگاری حدود یک سال دارند. از خرید محصولاتی با تاریخ انقضای کوتاه یا قیمت خیلی پایین خودداری کنید.
نوع محصول: شی‌باتر خالص را از برندهای معتبر تهیه کنید. نمونه‌های با کیفیت رنگ زرد روشن تا عاجی دارند و بافتی کرمی و یکدست (یا گاهی کمی دانه‌دانه به علت تصفیه پایین) نمونه‌های بی‌کیفیت ممکن است سفید رنگ یا دارای ذرات خارجی و بوی نامطبوع باشند
پرسش‌های متداول درباره شی باتر
شی باتر خام و تصفیه‌شده چه فرقی دارند؟
شی باتر خام رنگی کِرِمی تا زرد داشته و حاوی مقادیر بیشتری از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها (از جمله اسید سینامیک ضدالتهاب) است. شی‌باتر تصفیه‌شده بویی ضعیف‌تر دارد و ناخالصی‌هایش گرفته شده، اما ممکن است درصدی از خواص طبیعی خام را از دست داده باشد
آیا شی باتر باعث جوش یا بسته شدن پوست می‌شود؟
شی باتر در اکثر افراد منافذ پوست را مسدود نمی‌کند، اما در پوست‌های خیلی چرب یا مستعد آکنه ممکن است احساس سنگینی ایجاد کند. متخصصان توصیه می‌کنند افراد دارای آکنه یا حساسیت چرب مقدار کم و تست‌نشده استفاده کنند.
شی باتر برای چه مشکلات پوستی مفید است؟
مهم‌ترین کاربرد شی باتر، رفع خشکی و التهاب پوست است. این کره طبیعی رطوبت پوست را تأمین کرده و به ترمیم درماتیت‌ها (از جمله اگزما) کمک می‌کند.همچنین خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن برای کاهش علایم پیری پوست موثر است.
شی باتر برای پوست حساس خطرناک است؟
بر خلاف برخی روغن‌ها، شی باتر تقریباً حساسیت‌زای شایعی ندارد. با این حال اگر پوست بسیار حساس یا دارای سابقه آلرژی است، بهتر است قبل از استفاده مقدار اندکی را روی بازوی خود تست کنید.
آیا شی باتر برای همه نوع پوست مناسب است؟
بله، شی باتر برای بیشتر انواع پوست (خشک، معمولی، مختلط) مفید است. پوست‌های خشک و حساس بیشترین بهره را از رطوبت‌رسانی آن می‌برند. پوست‌های چرب باید با دقت بیشتر و مقدار کمتر استفاده کنند تا احساس سنگینی نکنند.
چه مدت طول می‌کشد تا اثر شی باتر مشخص شود؟
معمولاً پس از چند روز استفاده منظم (روزانه یا یک روز درمیان) می‌توان اثر آبرسانی و نرمی پوست را احساس کرد. برای مشکلات مزمن پوستی مانند اگزما ممکن است چند هفته مصرف مداوم نیاز باشد.
آیا شی باتر قابل استفاده در دوران بارداری است؟
بله، شی باتر به طور کلی برای دوران بارداری و شیردهی ایمن است و به دلیل وجود ویتامین‌ها و ترکیبات ضدالتهاب میتواند در کاهش ترک‌های پوستی شکم و سینه مفید باشد. در هر صورت توصیه می‌شود قبل از مصرف مداوم، با پزشک مشورت شود.
بهترین راه نگهداری شی باتر چیست؟
شی باتر را در جای خشک و خنک، دور از نور خورشید نگه دارید. در دمای معمولی اتاق ثابت باقی می‌ماند و نیاز به یخچال ندارد. باز کردن درب محصول را تا حد امکان هنگام استفاده به مدت طولانی ادامه ندهید تا از اکسیداسیون ترکیبات جلوگیری شود.
در این مقاله متوجه شدیم که شی باتر میتواند خواص مهم و کاربردی زیادی برای پوست و مو داشته باشد.